Spotykali się tam szpiedzy i arystokracja. Café Halbe Allee w Gdańsku wraca do życia

Pod koniec lat 20. XX wieku w niewielkiej kamienicy na dzisiejszej al. Grunwaldzkiej 117 mieszkał Jan Żychoń. Mieszkał, balował, a przede wszystkim – szefował placówce polskiego wywiadu w Wolnym Mieście w Gdańsku. Po pracy Żychoń, jeden z największych asów wywiadu przedwojennej Polski, wraz z kolegami z wydziału chętnie ponoć spędzał czas w restauracjach. Wśród nich była kawiarnia, strategicznie usytuowana między śródmieściem Gdańska a Wrzeszczem. Lokal nazywał się Café Halbe Allee, czyli Połowa Alei – bardzo trafnie, bo rzeczywiście mieścił się mniej więcej w połowie Wielkiej Alei (Grosse Allee).

Od Café Feyerabend do Café Woycke

Pod koniec XIX wieku, gdy w Gdańsku pojawiły się tramwaje – najpierw konne, a potem elektryczne – na Wielkiej Alei zaroiło się od kawiarni z ogródkami. Odwiedzająca Gdańsk Jadwiga Łuszczewska Deotyma (autorka „Panienki z okienka”) pisała: 

„Wzdłuż drogi ciągnie się pięć czy sześć cmentarzy, utrzymanych z najczulszą troskliwością, a między cmentarzami stoją prześliczne kawiarnie; ich ganki są obstawione kwiatami; przed progiem szeregi ławek i stołów obsiadłych gośćmi szykują się pomiędzy dwoma rzędami sztachet, przez które można widzieć czarne krzyże i białe urny nagrobków.”

Szczególną popularnością cieszyła się Café Konietzko, nazwana później Cztery Pory Roku (Vier Jahreszeiten) – na skraju Parku Steffensów, tam, gdzie dzisiaj stoi czołg-pomnik. Niemal nie miała konkurencji, dopóki w 1903 roku po przeciwnej stronie Wielkiej Alei nie powstał kolejny lokal.

Sam budynek stał przy dzisiejszej alei Zwycięstwa 43a już od 1890 roku. Miejsce szybko zyskało popularność, bowiem w 1895 roku, po raz pierwszy w Gdańsku, odbył się tam publiczny pokaz oświetlenia elektrycznego.

W 1903 roku utworzono tam restaurację. Początkowo nosiła nazwę Café Feyerabend (od nazwiska restauratora - Gustava Feyerabenda), jednak ok. 1907 r. zmieniono jej nazwę na Café Halbe Allee.

Oprócz kawy i deserów serwowano tam także dania regionalne. Przez lata w Café Halbe Allee bywała elita - od arystokracji i gdańskich wyższych sfer, po oficerów wywiadów, także tych polskich. Poza majorem Janem Żychoniem ponoć bywał tam podczas pobytów w Gdańsku również szpieg Jerzy Sosnowski, legenda polskiego wywiadu, n co dzień operujący w Berlinie. 

I choć powstała co najmniej kilka lat później niż inne lokale w tej okolicy, to udało jej się przetrwać i działała do końca II wojny światowej, choć w międzyczasie kilkakrotnie zmieniła nazwę - w latach 1932-1933 chadzano do Café Wegener (od nazwiska nowego właściciela, Johannesa Wegenera), a w 1945 r. – do Café Woycke.

W powszechnej gdańskiej pamięci jednak pozostała pod nazwą Café Halbe Allee. I gdy kilka lat temu Gdańskie Nieruchomości ogłosiły zamiar renowacji budynku, w którym ponad 120 lat temu powstała, wiadomo było, o jakie miejsce chodzi.

Studencka stołówka i sklep PSS Społem

Jakimś cudem drewniane werandy budynków przy dzisiejszej al. Zwycięstwa 43 przetrwały pożogę Gdańska w 1945 r. Na przełomie XIX i XX w. drewniana architektura była modna, a Café Halbe Allee to przykład drewnianej architektury usługowej dawnego Gdańska. 

Jednak przez dekady gdańszczanie przyzwyczaili się do widoku coraz bardziej niszczejącej budowli po dawnej kawiarni. Po 1945 roku należąca do miasta nieruchomość, została podzielona na mniejsze lokale, w których prowadzono najróżniejszą działalność, były m.in. sklep spożywczy, magazyny i gabinet stomatologiczny. Nie powstała tam jednak ani kawiarnia, ani restauracja. W połowie lat 50. XX wieku, jak wspominał jeden z ówczesnych studentów Akademii Medycznej – mieściła się tam natomiast studencka stołówka, nazywana przez nich „Tivoli”.

Potem przez wiele lat w tym miejscu działał sklep spożywczy PSS Społem, który okoliczni mieszkańcy nazwali „Tiwola”.

- Tu był w latach '90 sklep spożywczy, taki z trójkątnymi serwetkami na półkach jak w sklepach GS i „piwnicznym” zatęchłym zapachem – wspomina jedna z internautek, wówczas mieszkanka akademika na ul. Dębinki. - Pamiętam opis pod puszką z rybkami: „sardines w oleju”. 

Potem był sklep „Ewelina”, w którym studenci i odwiedzający pacjentów w szpitalu Akademii Medycznej robili podstawowe zakupy, ale w ostatnich latach był tam tylko sklepik z kawą i kanapkami.

Teraz należący do miasta budynek po Café Halbe Allee został wyremontowany – jako pierwszy obiekt, który poddano kompleksowe modernizacji w ramach miejskiego programu „Gdański Fundusz Ochrony Zabytków”. Dawna kawiarnia i niemal 800-metrowa działka, na której jest położona, znajduje się się w strefie ochrony konserwatorskiej, a sam budynek ujęty jest w gminnej ewidencji zabytków.

- Obiekt o dużych walorach architektonicznych, ciekawej historii i bardzo korzystnej lokalizacji już w przyszłym roku odzyska swoją dawną funkcjonalność – uzasadniała w 2020 r. ten wybór Aleksandra Strug, ówczesna rzeczniczka Gdańskich Nieruchomości. I wyliczała: - Prace obejmować będą m.in. konserwację drewnianych elementów konstrukcyjnych, elewacyjnych i ściennych oraz konserwację murów. Zachowany zostanie cenny detal architektoniczny. Planowana jest termomodernizacja, a także likwidacja wtórnych podziałów w celu przywrócenia pierwotnego układu funkcjonalnego.

Nowa-stara kawiarnia 

Remont budynku rozpoczął się w kwietniu 2023 r. Urzędnicy zakładali, że prace przy należącym do miasta zabytku zakończą się w styczniu 2024 r., szybko jednak okazało się, że nie ma na to szans. Już kilka miesięcy po rozpoczęciu prac okazało się, że nie wystarczy gruntowny remont - cały pawilon trzeba rozebrać i zrekonstruować.

Teraz, po ponad dwóch latach prac przebudowa budynku dawnej Café Halbe Allee przy al. Zwycięstwa 43A się kończy. Jak podały Gdańskie Nieruchomości: w trakcie kosztujących 14,5 mln złotych prac przeprowadzono m.in. remont ścian konstrukcyjnych zewnętrznych, wykonano rekonstrukcję stolarki okiennej i drzwiowej, wymieniono konstrukcję dachową i wszystkie instalacje w budynku.

Modernizacja nie byłą prosta, wyjątkową precyzję trzeba było zachować choćby przy pracach dotyczących elementów na zewnątrz, m.in. konstrukcji restauracji głównej z elementami płycin zewnętrznych z krzyżakami czy płycin wewnętrznych oraz stolarki okiennej. Część drewnianej konstrukcji pamięta bowiem 1898 rok, a historyczne werandy w obu kamienicach odtwarzano na podstawie archiwalnych zdjęć. 

– Remont wnętrza obiektu założył zmianę układu funkcjonalnego z wydzieleniem części sanitarnej, w tym z uwzględnieniem dostępności dla osób z niepełnosprawnością – mówi Tomasz Sandak z Gdańskich Nieruchomości. – Inwestycja realizowana była etapami, pod ścisłym nadzorem służb konserwatorskich. W trakcie prac odkryto pierwotne słupy żeliwne, które zostały wyeksponowane w środkowej części budynku. 

W wyremontowanym w ramach inwestycji zapleczu na parterze budynku przy al. Zwycięstwa 43 powstał lokal przeznaczony na siedzibę Rady Dzielnicy Aniołki.

Już zniknął płot, który przez ostatnie lata odgradzał plac budowy od ulicy, wyremontowany budynek można więc już oglądać z bliska, choć na razie trwają w nim końcowe prace. Kiedy będzie można do niego wejść?

– Gdańskie Nieruchomości planują ogłoszenie procedury wyboru operatora lokalu użytkowego przeznaczonego na działalność gastronomiczną - Café Halbe Allee – mówi Tomasz Sendak. – Warunki wynajmu zostaną szczegółowo określone w zarządzeniu, które precyzyjnie określi wszystkie istotne kwestie związane z najmem lokalu oraz koniecznością przystosowania przez najemcę lokalu do prowadzonej działalności. Zależy nam, aby przyszły najemca nie tylko zapewniał wysoki poziom usług, ale również harmonijnie wpisywał się w klimat tego wyjątkowego miejsca.