Stanisław Szukalski – zapomniany przez Polskę, odkryty przez świat. Jego twórczość można podziwiać w Gdyni

Twórczość Stanisława Szukalskiego. Inspiracje i style

Krytykowano go równie mocno, jak podziwiano. W Polsce przez wiele lat był artystą zapomnianym. Stanisław Szukalski (1893-1987), bo o nim mowa, był: rzeźbiarzem, rysownikiem, malarzem, fotografem, architektem, dramaturgiem, filozofem. W jego twórczości pojawiały się nawiązania do mitologii słowiańskiej, kultury polskiej, stylów prekolumbijskich i globalnej symboliki. 

W początkowej fazie kariery artystycznej rzeźbił głównie popiersia portretowe, w których zauważalne są różne stylistyki – zarówno awangardowe (ekspresjonizm, kubizm, futuryzm), jak i secesyjne.

W nieco późniejszym etapie jego twórczość to częściej symboliczne, bardziej enigmatyczne kompozycje. Artysta zaczął korzystać z deformacji ciała przedstawianych postaci przy jednoczesnym zachowaniu anatomicznych detali.

Życiorys Stanisława Szukalskiego. Od Warty do USA

Urodził się w Warcie. Od najmłodszych lat interesował się rzeźbą. Po wyjeździe do USA, w wieku 13 lat, zaczął uczęszczać do Art Institute of Chicago, gdzie ujawnił się jego talent. 

Dwa lata później ojciec wysłał go do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, ale jego buntownicza postawa wobec nauczycieli sprawiła, że został zawieszony w prawach studenta.

Po latach Szukalski krytykował ASP, metody nauczania w akademii oraz elity artystyczne uczące młodych adeptów rzeźbiarstwa. Po nieudanej przygodzie z ASP Szukalski wrócił do USA, gdzie zaczął tworzyć rzeźby w brązie. W tym czasie podróżował również po Europie. 

Po tragicznej śmierci ojca zaczął pracować dorywczo, imał się różnych zajęć, w tym czasie stworzył kilkanaście rzeźb, niektóre o monumentalnych rozmiarach.

W Chicago została wydana pierwsza monografia tego artysty, który przyjechał również do Polski, by wystawić w warszawskiej Zachęcie swoje dzieła. W latach 20. XX wieku kilkakrotnie wracał do ojczyzny.

Grupa Szczep Szukalszczyków i powrót do Polski

W 1929 roku założył grupę artystyczną Szczep Szukalszczyków herbu Rogate Serce. Grupa zrzeszała plastyków poszukujących inspiracji w kulturze dawnej słowiańszczyzny. Jej członkowie nazywali siebie „szczepowymi” i przybierali słowiańskie pseudonimy. Szukalskiego nazywano Stachem z Warty. Grupa postulowała odcięcie się od zachodnich wpływów w sztuce i nawiązywanie do tradycji polskiej oraz  słowiańskiej. 

W swoich przemówieniach Szukalski krytykował ASP, nazywając ją ostoją sztuki francuskiej.

Emigracja do USA i utrata dzieł

W czasie wojny wyemigrował do Kalifornii w USA. W Polsce pozostawił wiele dzieł sztuki. Część z nich została zniszczona przez Niemców, a niektóre skradziono. Po 1945 roku nie odzyskał ich, mimo próśb kierowanych do władz PRL.

Odkrycie Szukalskiego przez świat

Mimo że ostatnie lata życia spędził w skromnych warunkach, spotkał w Kalifornii osoby zafascynowane jego twórczością, które podtrzymały pamięć o nim. W latach 70. zaprzyjaźnił się z George’em DiCaprio, ojcem Leonardo. George DiCaprio wraz z synem po latach wyprodukowali dla Netflixa film dokumentalny o Szukalskim. 

Bardzo ważną znajomością w tamtym czasie była również przyjaźń Szukalskiego z Glennem Brayem, który razem z Leną Zwalve utworzył Archives Szukalski. Był to pierwszy krok do tego, by pamięć o artyście nie umarła.

Muzeum Stanisława Szukalskiego w Gdyni. Nowe miejsce na mapie Trójmiasta

Między innymi dzięki tym próbom utrwalenia pamięci o Stanisławie Szukalskim we wrześniu tego roku w Gdyni powstało muzeum poświęcone w pełni twórczości artysty z Warty. Dlaczego otwarto je właśnie w Gdyni? Z niej pochodzi Krzysztof Ziemann, dyrektor tej placówki twórczością Szukalskiego zafascynowany.

Zbiór dzieł dostępnych dla zwiedzających obejmuje całe spektrum twórczości artysty – od rzeźb, których w muzeum znajduje się ponad 60 w różnym formacie, przez płaskorzeźby, rysunki, po fotografie. Placówka ma na celu jak najszersze przedstawienie historii życia Stanisława Szukalskiego. W związku z tym, poza dziełami plastycznymi stworzonymi przez artystę, wśród obiektów muzealnych można również znaleźć dokumenty, zapisy na temat sztuki i filozofii oraz listy.

W przyszłości pojawią się tam również wystawy czasowe poświęcone innym osobom, również młodym polskim artystom.

Wydawnictwo muzealne i plany na przyszłość

Wraz z placówką powstało muzealne wydawnictwo poświęcone Stanisławowi Szukalskiemu. Jakie plany są związane z tą działalnością?

– Wydawnictwo muzealne chce się skupić przede wszystkim na twórczości Szukalskiego, wydawaniu albumów związanych zarówno z twórczością rzeźbiarską, jak i rysunkową artysty – mówi Emilia Kochanowska, kustoszka muzeum. – Niewykluczone jest jednak wydawanie rękopisów Szukalskiego – dodaje.

Zwiedzanie Muzeum Szukalskiego w Gdyni

Nowo powstałe Muzeum Szukalskiego jest ciekawym miejscem na mapie turystycznej Gdyni i całego Trójmiasta. Zwiedzający mogą wyruszyć w podróż nie tylko po najważniejszych dziełach plastycznych artysty, ale również po całym jego życiu, poznając efekty jego pracy, inspiracje i drogę powstawania dzieł.

• Muzeum poświęcone Stanisławowi Szukalskiemu zostało otwarte przy ulicy Orłowskiej 53 w Gdyni.