Podróż pełna wątków, splotów i wielobarwnych wzorów, czyli czerpanie z tradycji

To interdyscyplinarne przedsięwzięcie, którego celem jest przybliżenie procesów kulturotwórczych związanych z narodzinami haftu kaszubskiego i pomorskich dywanów rybackich. 

To też przypomnienie postaci Teodory Gulgowskiej (1860-1951). Gdyby nie ona, kaszubski haft kolorowy prawdopodobnie nigdy by nie zaistniał. To kształcona w Berlinie artystka, społeczniczka i współzałożycielka, wraz z mężem Izydorem, skansenu we Wdzydzach. Wyszkoliła hafciarki i upowszechniła ich prace. Dzięki niej haft kaszubski we wszystkich swych odmianach jest dziś znakiem rozpoznawczym Kaszub i nieodłączną częścią tożsamości mieszkańców regionu.

W czasie, kiedy hafciarstwo stało się już znaczącym źródłem dochodów wdzydzanek, na niemieckie wybrzeże Bałtyku (Pomorze Przednie) przybywa z Wiednia Rudolf Stundl, projektant i gobeliniarz. Z powodu kilkuletniego zakazu połowu śledzia zagrożeni ubóstwem rybacy potrzebują nowych możliwości zarobku. Stundl uczy ich więc projektowania wzorów i wiązania dywanów, wykorzystując przy tym powszechną wśród nich umiejętność wyplatania sieci. To początek nowej tradycji.

- Zainspirowani działalnością Gulgowskiej i Stundla ruszamy w podróż po pomorskim wzornictwie, by prześledzić procesy kształtowania się kultury regionu dawniej i współcześnie – zapowiadają twórcy projektu z Nadbałtyckiego Centrum Kultury. - Zapraszamy do świata haftu, tkanin, wzornictwa, kreatorów i Pomorza. To będzie podróż pełna wątków, splotów i wielobarwnych wzorów. Będziemy przyglądać się unikatowym eksponatom, czerpać z tradycji i rozwijać rzemiosło - poznacie tajniki haftowania, wyplatania, tkania, szycia oraz przenoszenia wzorów na tkaniny.

Etnograficzna ekspozycja przybliży zwiedzającym historię haftu kaszubskiego.

- Myślę, że początki kolorowego haftu kaszubskiego są często nieznane nawet Kaszubom – mówi kustoszka wystawy i koordynatorka projektu Agnieszka Domańska. - Wiele osób myśli, że to coś, co istnieje od wieków, tymczasem jego początki sięgają 1906 roku. Skomponowany został na podstawie haftu, który wykonywały zakonnice z klasztoru norbertanek w Żukowie i benedyktynek w Żarnowcu, wzory zaczerpnięto też z malowideł na meblach, które Teodora Gulgowska, wraz z mężem Izydorem, znaleźli w starych kaszubskich chałupach. Na wystawie pokażemy przede wszystkim haft szkoły wdzydzkiej, która zainicjowała kolejne szkoły: żukowską, pucką czy gdańską. Zaprezentujemy ciekawe eksponaty, także te, z pozoru mało atrakcyjne, czyli prace początkujących hafciarek datowane na lata 30. XX w., często nieudolne, lub nadgryzione zębem czasu. Jednak udostępniając je zwiedzającym chcemy pokazać, że nauka haftu to był pewien proces, że hafciarki dochodziły do perfekcji metodą prób i błędów. Ale też, że ich prace, serwetki, chusty traktowane były z pietyzmem i szacunkiem. Cerowane, łatane, wzmacniane, niejako wpisują się w dziś modny upcycyling, ideę, wedle której nadajemy nowe życie starym przedmiotom.

Wystawa to też dawne pomorskie dywany.

- Pomorskie dywany to tradycja zapoczątkowana przez Rudolfa Stundla - dodaje Agnieszka Domańska. - Stundl wykorzystał umiejętności rybaków i nauczył ich wiązania dywanów projektując dla nich wzory wywodzące się z lokalnego środowiska: motywy ryb, mikołajka nadmorskiego, żaglowców, kormoranów, mew czy kotwicy. Gulgowska i Stundl – jak wiele łączy te dwie postaci! Wykształceni, światli ludzie, którzy przyjeżdżają do biednych społeczności Pomorza i zmieniając sposób ich życia jednocześnie zaszczepiają tradycję nowego rzemiosła w regionie. Tym samym trwale wpływając na lokalną kulturę, z której czerpiemy do dziś.

Projekt Nadbałtyckiego Centrum Kultury to także trójjęzyczna publikacja zawierająca teksty naukowczyń, rzemieślniczek i pasjonatek lokalnego dziedzictwa. Dowiemy się m.in.: dlaczego na Pomorzu Przednim tak trudno o jasną wełnę do wyplatania dywanów? Co Kaszuby zawdzięczają Teodorze i Izydorowi Gulgowskim? Co mają wspólnego zabytkowe, haftowane tkaniny z kształtowaniem się tożsamości regionalnej mieszkańców Powiśla?
Z projektem związana jest bogata oferta edukacyjna, m. in.: pokaz i warsztaty wiązania pomorskich dywanów rybackich, warsztat tworzenia naturalnych przędz, czy prezentacja haftu kaszubskiego szkoły wdzydzkiej.

„Kreatorzy: tkanina z Pomorza”, Ratusz Staromiejski, 25.05-29.07.2024. Wernisaż: 24.05.2024, godz. 18.00, wstęp wolny