Święto Kociewia na Jarmarku Św. Dominika. Trzy korowody, folklor i wystawa ważnych postaci

Święto Kociewia 2025 – regionalna tradycja w sercu Gdańska

Trwa 765. Jarmark św. Dominika w Gdańsku. Odbywająca się od kilku wieków największa impreza handlowo-kulturalna w Polsce i jedna z największych w Europie co roku przyciąga zarówno polskich jak i zagranicznych turystów do stolicy województwa pomorskiego. Od kilkunastu lat Kociewie ma w jej programie swój dzień...

A wszystko zaczęło się w 2005 roku...

Wtedy po raz pierwszy odbyły się Unikaty z Kociewia, czyli występy na scenie lokalnych artystów. W 2017 roku zrodziła się inicjatywa Korowodu Kociewskiego, który przeszedł od Bramy Zielonej na Targ Węglowy. Rok później powstała wystawa Kociewie ART prezentująca dzieła regionalnych twórców. Wydarzenia te znane są pod wspólną nazwą ŚWIĘTO KOCIEWIA – to taka historia w „pigułce” ewoluującego święta Kociewiaków.

- Zapraszamy wszystkich mieszkańców oraz sympatyków Kociewia do wspólnego świętowania podczas Jarmarku św. Dominika szczególnie, koła gospodyń wiejskich, ochotnicze straże pożarne, zespoły młodzieżowe, przedstawicieli samorządów, stowarzyszeń, firm… - wymienia Piotr Kończewski z Lokalnej Organizacji Turystycznej Kociewie

Jedno jest pewne – skoro święto pod egidą jarmarku w Gdańsku, to koniecznie musi być korowód, który już na stałe wpisał się w tradycję kociewskiego święta. Tym razem jednak będzie nieco inaczej. Kociewie, jak zawsze zaprezentuje się w pełnym wymiarze.

- Na Święto Kociewia do Gdańska zjadą ponownie Kociewiacy i sympatycy naszego regionu z wszystkich trzech powiatów, czyli – ze świeckiego w województwie kujawsko-pomorskim oraz starogardzkiego i tczewskiego z województwa pomorskiego. Tym razem korowód będzie przebiegał nieco inaczej. Co roku chętnych do udziału w korowodzie jest naprawdę dużo. Zawsze to ponad 1000 osób. Dlatego zdecydowaliśmy się nieco uporządkować nasze maszerowanie (śmieje się). Będzie jeden korowód, a jakoby trzy były. Co to znaczy, Kociewiacy z każdego powiatu będą prowadzeni przez orkiestrę ze swojego terenu. I takich „tczewskich” Kociewiaków poprowadzi Torpeda, „starogardzkich Orkiestra Dęta OSP z Pinczyna, a „świeckich” - z OSP Świekatowo. Przy głośnych okrzykach, śpiewach, salwach śmiechu, na pewno nikt nie będzie sobie przeszkadzał - wyjaśnia Piotr Kończewski

Trzy korowody kociewskie 

W tym roku nie będzie straganów – kramów ustawianych zazwyczaj na skwerze Heweliusza, czy na Targu Rybnym, bądź Targu Węglowym, jak było w ubiegłych latach. 

- Ale pojawią się dwa stragany – czyli Stragan Kociewski (od 12.00 do 18.00) – uchyla rąbka tajemnicy Piotr Kończewski. - Pierwszy z nich, to będzie stragan firmy Iglotex ze Skórcza, który będzie częstował... jedzeniem. Będzie to najprawdopodobniej zupa – Zupa Kociewska. W związku z tym na straganie pojawi się także związany z Kociewiem znany polski kucharz. Jaki? Tego jeszcze nie zdradzimy.

Drugim straganem będzie stoisko Kociewskiej Informacji Turystycznej. Informacyjny posiadający mapy, przewodniki, broszury, informatory.

- Czyli będzie coś dla ciała i coś dla ducha – zauważa Piotr Kończewski. - Dla ciała zupa i poczęstunek od Igloteksu, a dla informacji i promocji regionu wszystko co może przybliżyć mocne punkty Kociewia. Nasze stragany będą czynne od 12.00 do 18.00 na Skwerze Heweliusza.

Około godz. 14.00 zaczną się gromadzić, w okolicy Zielonej Bramy, chętni do pójścia w Korowodzie Kociewskim. To stamtąd ruszy korowód, a tak naprawdę to trzy korowody.

- Tegoroczny korowód przejdzie tą samą trasą, co w ubiegłym roku, czyli spod Zielonej Bramy, ul. Długi Targ, Długą – czyli przez samo serce Gdańska – potem Tkacką przez Targ Drzewny i od strony Wielkiego Młyna wejdziemy na Skwer Heweliusza, czyli na tę przestrzeń między Wielkimi Młynami, a Nadbałtyckim Centrum Kultury. Tam jest scena. To miejsce opanują nasze trzy orkiestry. Każda z nich będzie mogła się zaprezentować jarmarkowej publiczności - wymienia Piotr Kończewski

15 postaci znanych Polaków – mniej lub bardziej, związanych z Kociewiem

Zapowiada się jeszcze jedna niespodzianka. Piotr Kończewski jedynie zdradził nam, że będzie prezentacja singla jednego z zespołów mocno związanych z Kociewiem. Bliższych informacji na razie nie mamy. Na tej scenie zaplanowaliśmy także prezentację wystawy, która okalać będzie Nadbałtyckie Centrum Kultury. W tym przypadku mamy sporo informacji.

- Wystawa będzie dostępna na zewnątrz Nadbałtyckiego Centrum Kultury, na ogrodzeniu tego obiektu. Będzie to zatem wystawa plenerowa i co też jest nowością, nie będzie to wystawa prac różnych artystów z Kociewia. To będą plansze przedstawiające 15 postaci Polaków, znanych Polaków – mniej lub bardziej, związanych z naszym regionem. Wszystkie prezentacje dotyczą osób już nieżyjących. Czasem one się tu urodziły, czasami zrobiły coś w świecie i wróciły na Kociewie i osiadły. Czasami są to dość nikłe wątki, ale jednak są. Tak jest w przypadku Mikołaja Kopernika, który odwiedzał swoją siostrzenicę mieszkającą w Starogardzie, na rynku. Historycy twierdzą, że był w stolicy Kociewia co najmniej trzy razy. Podobno zaczątki systemu kanalizacji także zostały zaprojektowane przez naukowca. Nawet w Muzeum Ziemi Kociewskiej jest rura pochodząca z wykopalisk
– mówi Piotr Kończewski

Z osób, które powinni znać wszyscy Polacy, jest choćby król Jan III Sobieski, który był także starostą gniewskim i dla swojej żony zbudował Pałac Marysieńki. Twórca hymnu Polski – Józef Wybicki, Grzegorz Ciechowski, lider Republiki, czy regionaliści, jak Roman Landowski, Andrzej Grzyb, poetka Małgorzata Hillar, czy sportowcy – Kazimierz Deyna czy Andrzej Grubba. Niektóre z prezentowanych osób odeszły nieco w zapomnienie, a szkoda, bo choćby Jan Szulz, śmiało może być określany, jako kociewski Oskar Kolberg.

Pomysł na tę wystawę jest autorstwa Powiatu Starogardzkiego. Na planszach pojawią się następujące sylwetki (w kolejności przypadkowej):

• Mikołaj Kopernik - wybitny polski polihistor, astronom, lekarz, prawnik, ekonomista, matematyk, dyplomata i duchowny, autor przełomowego dzieła De revolutionibus orbium coelestium – O obrotach sfer niebieskich, które zrewolucjonizowało pogląd na świat. Mikołaj Kopernik urodził się w 1473 roku w Toruniu. Jego związki z Kociewiem dotyczą Starogardu, gdzie mieszkała jego siostrzenica Regina, która wyszła za mąż za bogatego, starogardzkiego kupca Klemensa Möllera. Sławny astronom wielokrotnie odwiedzał swoją rodzinę w Starogardzie, czego efektem był zaprojektowany przez niego miejski system wodociągowy. Przed śmiercią Mikołaj Kopernik w testamencie zapisał wspomnianej siostrzenicy wszystkie swoje rzeczy osobiste oraz znaczną sumę w wysokości 142 grzywien i 17 groszy. Zmarł w 1543 roku we Fromborku. Obecnie jego imię noszą szkoła podstawowa i duże osiedle mieszkaniowe w Starogardzie Gdańskim, a wydobyte podczas prac wykopaliskowych drewniane „rury kopernikańskie” można oglądać jako eksponat muzealny i atrakcję turystyczną stolicy Kociewia.
• Jan III Sobieski - hetman wielki koronny i król Polski, „Lew Lechistanu” i obrońca wiary, który zwyciężył Turków pod Wiedniem. Urodził się w 1629 roku w Olesku (dzisiejsza Ukraina). W 1667 roku, za swoje zasługi, otrzymał Starostwo Gniewskie, które zatrzymał po elekcji na króla Polski w 1674 roku i faktycznej koronacji w 1676 roku. Stąd wynikają wieloletnie związki starosty gniewskiego i późniejszego króla z terenami dzisiejszego Kociewia. Jan III Sobieski w 1677 roku wizytował Skarszewy, gdzie brał udział w ceremonii strzelania do kura, a rok później nadał królewski przywilej Bractwu Kurkowemu w Starogardzie. Do dzisiaj w Gniewie, obok gotyckiego zamku krzyżackiego, istnieje tzw. Pałac Marysieńki, zbudowany przez Jana Sobieskiego dla swojej żony – Marii Kazimiery d’Arquien.
• Józef Wybicki - pisarz, prawnik, polityk i działacz społeczny, twórca polskiego hymnu narodowego – „Mazurka Dąbrowskiego”. Urodził się w 1747 roku w Będominie na Pomorzu. Młodzieńcze lata spędził w Skarszewach u swojego stryja Franciszka – skarszewskiego kanonika, który posłał bratanka na praktyki w Sądzie Grodzkim w Skarszewach. Józef Wybicki stanął na czele Konfederacji Pomorskiej, którą zawiązano w Starogardzie w październiku 1769 roku, przyłączając się tym samym do antyrosyjskiej Konfederacji Barskiej. Walnie przyczynił się do powstania Legionów Polskich we Włoszech. Wybicki był uczestnikiem wojen napoleońskich, miał też osobisty udział w utworzeniu Księstwa Warszawskiego, którego był jednym z czołowych polityków. Po kongresie wiedeńskim współtworzył Królestwo Polskie. Od 1807 roku pełnił funkcję senatora-wojewody Księstwa Warszawskiego, a od 1815 roku – Królestwa Polskiego. Zmarł w 1822 roku w swoim majątku w Manieczkach koło Brodnicy.
• Kazimierz Hącia - pierwszy minister przemysłu i handlu w II RP, doktor prawa i ekonomii, zasłużony dla rozwoju bankowości w Polsce, członek Rady Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów. Urodził się w 1877 roku w Kępnie. Studiował prawo i ekonomię w Berlinie i Würzburgu. Jako minister przemysłu i handlu w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego powołał do życia urząd elektryfikacyjny. Po odejściu z rządu, do 1925 roku kierował Polskim Bankiem Handlowym w Poznaniu. Z Wielkopolski przybył na Kociewie, nabywając posiadłość ziemską w Owidzu koło Starogardu. Majątek, jaki po sobie pozostawił Kazimierz Hącia, stworzył podwaliny dla powstania w powojennej Polsce wzorcowej szkoły średniej o profilu rolniczym. Do dnia dzisiejszego funkcjonuje w tym miejscu Technikum w Owidzu, które kształci przyszłych geodetów, hotelarzy, techników żywienia i usług gastronomicznych, mechatroników oraz elektroników. Kazimierz Hącia zmarł w 1934 roku w swoim majątku w Owidzu, a jego grób znajduje się na cmentarzu parafialnym w Jabłowie, nieopodal Starogardu Gdańskiego.
• Kazimierz Deyna - jeden z najwybitniejszych polskich piłkarzy w historii, kapitan reprezentacji narodowej, król strzelców na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium w 1972 roku, gdzie zdobył wraz z drużyną złoty medal, a cztery lata później w Montrealu – medal srebrny. W 1974 roku w Niemczech wywalczył wraz z reprezentacją Polski brązowy medal Mistrzostw Świata. Został ogłoszony najlepszym polskim piłkarzem XX wieku. Kazimierz Deyna urodził się w 1947 roku w stolicy Kociewia. Podstawy edukacji piłkarskiej zdobył w ZKS Włókniarz Starogard Gdański. Karierę piłkarską kontynuował w klubach: ŁKS Łódź, Legia Warszawa, Manchester City i San Diego Sockers. Zginął tragicznie w 1989 roku w wypadku samochodowym w San Diego, w USA. Pamięć o Kazimierzu Deynie w Starogardzie Gdańskim jest ciągle żywa, o czym świadczą stadion miejski jego imienia oraz budowane obecnie Centrum Edukacyjno-Sportowe im. Kazimierza Deyny.

• Andrzej Grubba - najbardziej utytułowany polski tenisista stołowy. Brał udział w trzech Igrzyskach Olimpijskich i trzykrotnie zdobywał brązowy medal Mistrzostw Świata. W latach 1982–1996 wywalczył łącznie 12 medali Mistrzostw Europy oraz dwukrotne mistrzostwo Europejskiej Superligi. Był wielokrotnie nagradzany przez władze krajowe i światowe za postawę fair play. W 1984 roku, w plebiscycie czytelników „Przeglądu Sportowego”, został ogłoszony najlepszym sportowcem Polski. Andrzej Grubba urodził się w 1958 roku w Brzeźnie Wielkim, na terenie powiatu starogardzkiego. Przygodę ze sportem rozpoczął w klubie LKS Zelgoszcz, założonym przez jego ojca, Alojzego. Następnie reprezentował barwy klubów: Neptun Starogard, AZS Uniwersytet Gdański, AZS-AWF Gdańsk i TTC Zugbrücke Grenzau. Zmarł na raka płuc w 2005 roku. Dzisiaj jego imię noszą Miejska Hala Sportowa w Starogardzie Gdańskim oraz Szkoła Podstawowa w Zelgoszczy.
• Bronisław Malinowski - lekkoatleta, biegacz na średnich i długich dystansach. Na Igrzyskach Olimpijskich w Montrealu w 1976 roku wywalczył srebrny medal na dystansie 3000 metrów z przeszkodami. Jego największym sukcesem jest złoty medal zdobyty na tym samym dystansie w 1980 roku, na Igrzyskach Olimpijskich w Moskwie. Dwukrotnie zdobywał złote medale Mistrzostw Europy (1974, 1978). Bronisław Malinowski urodził się w 1951 roku w Nowem nad Wisłą, położonym na Kociewiu. W późniejszych latach swoje życie i pracę związał z Grudziądzem. Zginął tragicznie w 1981 roku w wypadku samochodowym na moście wiślanym w Grudziądzu. Most, który łączy Kociewie z ziemią chełmińską, został później nazwany jego imieniem.
• Grzegorz Ciechowski - artysta muzyk, kompozytor, poeta i felietonista, autor tekstów, lider kultowego zespołu Republika, znany także jako Obywatel G.C. i Grzegorz z Ciechowa. Karierę muzyczną rozpoczął w 1980 roku w toruńskim klubie studenckim „Od Nowa”. Jego twórczość wywarła ogromny wpływ na kolejne pokolenia artystów w Polsce. Tworzył muzykę rockową, inspirował się również twórczością ludową, nagrywał też muzykę filmową (m.in. soundtrack do „Wiedźmina”). Grzegorz Ciechowski urodził się w 1957 roku w Tczewie – największym mieście na Kociewiu. Zmarł nagle w 2001 roku, po przebytej operacji kardiologicznej. Upamiętniając jego postać, każdego roku organizowany jest w Tczewie Festiwal Muzyczny „In Memoriam”, podczas którego odbywa się Ogólnopolski Konkurs Piosenek Grzegorza Ciechowskiego.
• Edward Pałłasz - artysta muzyk, kompozytor, pedagog, działacz społeczny, dyrektor radiowej Dwójki oraz dwukrotny prezes ZAiKS-u. Swoją artystyczną karierę rozpoczął w teatrach studenckich w Gdańsku (Bim-Bom) oraz w Warszawie (STS). W latach 1969–1975 był wykładowcą na Wydziale Reżyserii Dramatu w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Był również wieloletnim członkiem zarządu i wiceprezesem Głównego Związku Kompozytorów Polskich. Komponował muzykę do polskich filmów, a także do programów radiowych i telewizyjnych – m.in. do Kabaretu Olgi Lipińskiej. Edward Pałłasz urodził się w 1936 roku w Starogardzie, gdzie ukończył gimnazjum. Wielokrotnie odwiedzał stolicę Kociewia – swoje rodzinne miasto, które po jego śmierci w 2019 roku nadało mu honorowe obywatelstwo.

• Jan Schulz - muzyk, kompozytor, dyrygent, wielce zasłużony działacz społeczny i animator kultury. Jego działalność i twórczość stworzyły podwaliny dla współczesnej kultury Kociewia, z którego dziedzictwa czerpią dziś wszyscy regionaliści. Przez wielu uznawany jest za „Kociewskiego Oskara Kolberga”. W 1954 roku został kierownikiem Domu Kultury Dzieci i Młodzieży w Starogardzie Gdańskim, gdzie prowadził orkiestrę rozrywkowo-taneczną, chór żeński oraz orkiestrę mandolinistów, a także uczył gry na akordeonie, gitarze i kontrabasie. Był założycielem „Zespołu Pieśni i Tańca Kociewie” oraz zespołu „Kapela Kociewska”, dla których komponował i aranżował repertuar muzyczny. Jan Schulz urodził się w 1913 roku w Zblewie, jednak całe swoje życie związał ze Starogardem Gdańskim, gdzie zmarł w 1995 roku. Świadectwem jego działalności jest ulica jego imienia w Starogardzie Gdańskim, tablica pamiątkowa ufundowana przez Stowarzyszenie Kultura Kociewia, która znajduje się w budynku Starogardzkiego Centrum Kultury, oraz wydawnictwo opisujące jego życie i twórczość pt. „Na Kociewiu zabawa – opowieść o Janie Schulzu”.
• Roman Landowski - poeta, eseista, prozaik, publicysta, regionalista oraz członek Związku Literatów Polskich. Jest autorem siedemnastu publikacji książkowych. Do najbardziej znanych należą m.in. książki traktujące o Kociewiu „Dawnych obyczajów rok cały” oraz „Bedeker Kociewski”. Jego bogata twórczość poetycka często wykorzystywana jest w muzyce jako teksty piosenek. Roman Landowski pełnił funkcję dyrektora Miejskiej Biblioteki Publicznej w Tczewie, był także współzałożycielem Towarzystwa Miłośników Ziemi Tczewskiej, Kociewskiego Kantoru Edytorskiego oraz „Kociewskiego Magazynu Regionalnego”. Urodził się w 1937 roku w Świeciu – ważnym ośrodku miejskim na Kociewiu. Większość życia spędził w Tczewie, gdzie można go dziś spotkać w postaci rzeźby siedzącego na ławeczce na starówce. Corocznie w Tczewie organizowany jest Festiwal Twórczości Kociewskiej im. Romana Landowskiego.
• Andrzej Grzyb - poeta, pisarz, publicysta, wybitny regionalista, aktywny działacz społeczny i polityk, członek Związku Literatów Polskich. Urodził się w 1952 roku we wsi Złe Mięso, leżącej na pograniczu kociewsko-borowiackim. Jako działacz społeczny sprawował wiele funkcji, m.in. burmistrza Czarnej Wody, starosty starogardzkiego, wiceprzewodniczącego Sejmiku Województwa Pomorskiego oraz senatora RP VII i VIII kadencji. Wniósł wielkie zasługi na rzecz rozwoju Kociewia oraz integracji ruchu regionalnego. Jego działalność przyczyniła się do podniesienia świadomości etnicznej i kulturowej mieszkańców Kociewia. Był inicjatorem m.in. Kongresów Kociewskich, założycielem Federacji Stowarzyszeń i Związków „Kociewska Więźba”, Towarzystwa Przyjaciół Czarnej Wody oraz organizatorem „Biesiad Literackich”, promujących dorobek twórczy poetów z terenu Kociewia i Pomorza. Jako autor około 40 książek (proza, poezja, publicystyka), całe swoje życie i twórczość poświęcił ukochanemu Kociewiu. Zmarł w 2016 roku w Czarnej Wodzie.

• mjr Henryk Dobrzański „Hubal” - legendarny dowódca, znakomity kawalerzysta i sportowiec, dowódca jednego z pierwszych polskich oddziałów partyzanckich podczas II wojny światowej. Urodził się w 1897 roku w Jaśle na Podkarpaciu, a z Kociewiem związał go los żołnierza. W latach 1926–1927, jako rotmistrz 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, stacjonował w starogardzkich koszarach. Słynął z doskonałego wyszkolenia jeździeckiego, wielokrotnie uczestniczył w międzynarodowych zawodach hippicznych, zajmując czołowe miejsca jako reprezentant Polski. Został uhonorowany złotą papierośnicą z grawerunkiem „Najlepszy Jeździec Świata”, podarowaną mu przez angielskiego następcę tronu – księcia Walii. Major Henryk Dobrzański „Hubal” zginął w 1940 roku w lasach pod Anielinem podczas walki z niemieckim okupantem. Świadectwem związku „Hubala” ze stolicą Kociewia jest nadanie jego imienia Zespołowi Szkół Zawodowych w Starogardzie Gdańskim, która to szkoła do dziś mieści się w budynku dawnych koszar wojskowych.
• Jan Reinhold Forster - przyrodnik, etnograf, wykładowca i podróżnik, obywatel świata. Pochodził z rodziny szkockiej, która osiedliła się w Prusach Królewskich. Urodził się w 1729 roku w Tczewie jako syn burmistrza tego miasta. Brał udział w drugiej podróży Jamesa Cooka dookoła świata. W latach 1772–1775, wraz z synem Jerzym, zgromadził ogromny materiał naukowy, uczestniczył także w wydarzeniach rewolucji francuskiej. Do jego zasług należy dzieło poświęcone Polinezji, w którym opisał 75 rodzajów i 268 gatunków nowo odkrytych roślin, a także wiele gatunków ptaków. Był członkiem Towarzystwa Przyrodniczego w Gdańsku. W 1779 roku został profesorem na Uniwersytecie w Halle, gdzie zmarł w 1798 roku. Tczewianie upamiętnili zasługi swojego wybitnego mieszkańca tablicą pamiątkową umieszczoną na rodzinnej kamienicy Forsterów, zlokalizowanej na Starym Mieście w Tczewie.
• Małgorzata Hillar - urodzona jako Janina Krystyna Helena Hillar, poetka i członkini Związku Literatów Polskich, jedna z najciekawszych i najbardziej oryginalnych postaci w polskiej poezji drugiej połowy XX wieku. Urodziła się w 1926 roku w Piesienicy pod Starogardem, w rodzinie zawodowego oficera i posiadacza ziemskiego – Jana Hillara. Debiutowała tomikiem poezji „Gliniany dzbanek” (1957), a jej liryczne miniatury i erotyki szybko zyskały popularność wśród młodzieży i studentów. W 1967 roku ukazał się kolejny jej tomik – „Czekanie na Dawida”. Ostatnim dziełem i zarazem twórczym testamentem był zbiór wierszy z 1995 roku „Gotowość do zmartwychwstania”. Najbardziej znanym jej utworem, który stał się manifestem młodego pokolenia lat 60 - tych, jest wiersz „My z drugiej połowy XX wieku”. Małgorzata Hillar zmarła w Warszawie w 1995 roku. W hołdzie dla jej talentu i twórczości Stowarzyszenie Instytut Kociewski wydało w 2006 roku monografię „Małgorzata Hillar – Utwory Zebrane”, a w 2014 roku Stowarzyszenie Rozwoju Obszarów Wiejskich „Łan” zainicjowało budowę Skweru im. Małgorzaty Hillar w Piesienicy.

Program Święta Kociewia

• Stragan Kociewski
  start: 12.00
  miejsce: Skwer Heweliusza
• Korowód Kociewski
  start: 14.30
  miejsce: przemarsz od Zielonej Bramy na Plac Heweliusza
• Kociewska Scena przy Heweliuszu
  start: 15.30
  miejsce: Skwer Heweliusza
• Kociewie ART
  miejsce: wystawa przed Nadbałtyckim Centrum Kultury