Najpierw szczepionka na raka płuca, a potem inne nowotwory. Przełomowy projekt UG

Niedrobnokomórkowy rak płuca. Wyzwanie dla naukowców

Niedrobnokomórkowy rak płuca odpowiada za ok. 85 proc. wszystkich przypadków raka płuca na świecie. 

• Co roku choroba ta dotyka ponad 300 tys. mieszkańców Europy i ponad 2 miliony osób na całym świecie, a średnio 80 proc. zdiagnozowanych chorych umiera w ciągu pięciu lat!

Naukowcy skupieni w Międzynarodowym Centrum Badań nad Szczepionkami Przeciwnowotworowymi UG (ICCVS UG – International Centre for Cancer Vaccine Science UG) próbują znaleźć „szczepionkę” na raka płuca.

To jeden z najważniejszych naukowych projektów realizowanych na Uniwersytecie Gdańskim. Teraz praca naukowców z ICCVS UG została wybrana do udziału w ogólnoeuropejskiej kampanii Science4EU, która promuje europejskie osiągnięcia badawcze i działania Unii Europejskiej wspierające rozwój nauki.

Personalizowana szczepionka na raka płuca. Jak działa innowacyjna terapia?

Wiadomo, że niektóre komórki odpornościowe potrafią rozpoznać i zwalczać komórki raka. Właśnie na nie liczą badacze z ICCVS, którzy tworzą „szczepionkę na raka”, czyli personalizowaną terapię przeciw niedrobnokomórkowemu rakowi płuca. Naukowcy pracują nad tym, by pobierać komórki odpornościowe z krwi pacjenta, namnażać je i posyłać do walki z nowotworem. 

Głównym zadaniem projektu jest szczegółowe scharakteryzowanie modeli in vitro i in vivo tego nowotworu, aby wybrać taki, który będzie najlepiej odtwarzał warunki w organizmie pacjenta.

Wiedza ta umożliwi z kolei opracowanie skutecznej terapii, która dzięki swej precyzji będzie miała minimalne skutki uboczne. 

Przełomowe wyniki badań ICCVS UG

Część badawcza projektu właśnie się zakończyła, a jej wyniki zostaną opublikowane w najbliższych miesiącach. Członkowie zespołu naukowego uważają, że są one niezwykle obiecujące.

Zdaniem prof. Natalii Marek-Trzonkowskiej, dyrektorki ICCVS UG i kierowniczki projektu, najważniejszym rezultatem badań jest lepsze zrozumienie modeli nowotworów. 

Wiele badań nad nowymi terapiami przeciwnowotworowymi zakończyło się sukcesem w warunkach in vitro. Wiele terapii było skutecznych w doświadczeniach na zwierzętach. Nie udało się jednak uzyskać podobnych wyników w badaniach z udziałem pacjentów. Dlatego właśnie opracowaliśmy ten projekt.

prof. Natalia Marek-Trzonkowska / dyrektorka ICCVS UG 

Badaczka podkreśla, że jednym z najważniejszych etapów badań jest testowanie terapii w modelu, który maksymalnie przypomina rzeczywisty cel – czyli nowotworowy guz, a jednocześnie utrzymuje się w modelach nowotworowych. To właśnie one wykorzystywane są przez naukowców do badania bezpieczeństwa i skuteczności metod leczenia.

Limfocyty T. Nowa broń w walce z rakiem płuca

W naszych badaniach narzędziem terapeutycznym są limfocyty T pacjenta, które namnażamy w laboratorium oraz aktywujemy w obecności komórek nowotworowych. W przypadku tego typu terapii, konieczne jest, aby komórki terapeutyczne rozpoznawały właściwy cel. Poprzednie badania nad terapiami limfocytami T były mniej precyzyjne, a naukowcy nie byli świadomi, jak bardzo model różni się od pierwotnego guza. Projekt CANVAS uzupełnia tę lukę.

prof. Natalia Marek-Trzonkowska / dyrektorka ICCVS UG  

Podejście opracowywane przez ICCVS wykorzystuje naturalne limfocyty T, które są w stanie namierzać unikalne antygeny nowotworowe nie tylko obecne na powierzchni nowotworu, ale także ukryte wewnątrz komórek nowotworowych. Naukowcy wykorzystują komórki, które potrafią rozpoznać oraz zabić nowotwór.

– Nasza terapia daje szansę na w pełni selektywne leczenie nowotworu, bez skutków ubocznych – wyjaśnia prof. Natalia Marek-Trzonkowska. – Jednak nasza praca nie zakończy się na wygenerowaniu limfocytów T zwalczających nowotwór. Zdajemy sobie sprawę, że nowotwór jest trudnym przeciwnikiem i będzie próbował stłumić komórki, które wykorzystamy w terapii. Dlatego jednocześnie pracujemy nad strategią przeprogramowania środowiska nowotworowego, które jest wrogie komórkom terapeutycznym. Im lepiej rozumiemy naszego wroga, tym bliżej jesteśmy jego pokonania lub unieszkodliwienia.

Przyszłość szczepionki na raka płuca. Badania kliniczne już wkrótce

Projekt CANVAS jest na razie w fazie badań pilotażowych, ale ma szansę przełożyć się na konkretny protokół leczenia. Pierwsza faza badań klinicznych, podczas której terapia zostanie wykorzystana na ludziach, jest planowana już w ciągu najbliższych dwóch lat.

Szczepionka na inne nowotwory. Przyszłość terapii przeciwnowotworowych

Naukowcy są przekonani, że wyniki osiągnięte w projekcie CANVAS będą przydatne również do opracowywania terapii i szczepionek skierowanych przeciwko innym nowotworom. Będą też – co ważne – obojętne dla zdrowych tkanek. Powszechnie stosowane chemio- i radioterapia bowiem nie tylko zwalczają nowotwór, ale jednocześnie osłabiają układ odpornościowy pacjenta i naturalną odpowiedź organizmu na nowotwór. 

Międzynarodowy projekt CANVAS. Partnerzy i finansowanie

Projekt CANVAS koordynowany jest przez naukowców na Uniwersytecie Gdańskim, a partnerami badawczymi są:

• Uniwersytet Tor Vergata w Rzymie dysponujący bogatym doświadczeniem w zakresie modeli zwierzęcych,
• Alternative Energies and Atomic Energy Commission (CEA) z siedzibą w Paryżu, koncentrująca się na bioinformatyce i analizie dużych zbiorów danych, w tym danych genomowych i transkryptomicznych.

Zespół ICCVS wnosi natomiast doświadczenie w opracowywaniu i prowadzeniu terapii klinicznych z użyciem limfocytów T. Jego szefowa, prof. Natalia Marek-Trzonkowska, jest współtwórczynią pierwszej terapii cukrzycy typu I z wykorzystaniem limfocytów T regulatorowych (Treg).

Projekt jest w całości finansowany z unijnego programu „Horyzont Europa”, a jego budżet to blisko 1,5 mln euro. Unia Europejska wspierając takie wspólne przedsięwzięcia chce utrzymać pozycję lidera w dziedzinie badań naukowych. 

– Zaproponowany przez Komisję Europejską projekt unijnego budżetu na lata 2028-2034 zakłada 175 miliardów euro na program badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”, czyli dwa razy więcej niż w obecnej perspektywie budżetowej – mówi Katarzyna Smyk, dyrektorka Przedstawicielstwa KE w Polsce.