Jezioro Motława Wielka w cieniu majestatycznej wieży krzyżackiego zamku

Mapka jeziora wskazuje urozmaicony kształt i charakterystyczny półwysep dzielący je na dwie równoległe części. Już we wczesnym średniowieczu istniało tutaj pruskie grodzisko (ślady osadnictwa są jeszcze starsze), wykorzystujące naturalne walory obronne tego miejsca, z trzech stron otoczonego wodą. Docenili je Krzyżacy, którzy zbudowali w Przezmarku zamek. Majestatyczna wieża dominuje nad krajobrazem jeziora i tworzy nader malowniczy widok.

Obok grodziska znajdowała się osada targowa, od czego wzięła się nazwa miejscowości. W dokumencie z 1305 roku nazwaną ją „Prutenicale forum”, w następnych latach występowała też jako „Pruysche Markt” potam „Preussisch Markt”, od czego blisko już do nazwy Przezmark.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Tu była martwa cisza, a teraz ptaki śpiewają. O wskrzeszeniu jeziora Białe Błota

Pierwsza warownia zakonu, jeszcze o drewniano-ziemnej konstrukcji powstała w XIII wieku, w kolejnym stuleciu Krzyżacy wznieśli już zamek murowany. Po bitwie pod Grunwaldem został zajęty przez polskie oddziały. Jak wszystkie budowle obronne na Powiślu wielokrotnie bywał oblegany, zdobywany i plądrowany przez różne wojska, potem znów odbudowywany. Po sekularyzacji Prus Przezmark był nawet siedzibą starostwa górnopruskiego, acz nigdy nie otrzymał praw miejskich. W XVIII wieku pojawiło się największe chyba zagrożenie zniknięciem zamku z powierzchni ziemi, kiedy część umocnień rozebrano, by z pozyskanej cegły zbudować miejscowy folwark i prawdopodobnie kościół ewangelicki. Potem duże zniszczenia spowodowały wojny napoleońskie. Pozostałości warowni powoli niszczały, dopiero w okresie międzywojennym podjęte zostały prace konserwatorskie i archeologiczne.

Kształt jeziora sprawił, że bardzo długa jest jego linia brzegowa, sięga 5 kilometrów. To atrakcyjne miejsce nie tylko dla turystów, lecz także dla wędkarzy. Internetowe serwisy wędkarskie podają, że pod względem rybackim akwen zaliczany jest do sandaczowych. Najczęściej złowić można leszcze i szczupaki, trafią się też okonie, płocie, karasie i liny. W jeziorze występują słabo rozwinięte strefy roślinności wynurzonej i zanurzonej, panują dobre warunki żerowiskowe dla fauny, przeciętne dla zimowania i rozrodu ryb. Niska jest odporność jeziora na ewentualną degradację z powodu napływu ścieków, na szczęście zlewnia Motławy Wielkiej to w trzech czwartych lasy.

Miejscowi zresztą starają się dbać o jezioro, mając świadomość, że to duża atrakcja i mogą zarabiać na turystyce. W całej gminie Stary Dzierzgoń próżno szukać zakładów przemysłowych i uciążliwych dla otoczenia fabryk. Jest za to czyste powietrze i malownicze krajobrazy, sporo stref ciszy gdzie można odpocząć od zgiełku popularnych kurortów turystycznych. Dlatego młodzież z tutejszej szkoły realizowała projekt „Czysta Motława to nasza sprawa”. Powołali Młodzieżową Straż Jeziora, urządzili obóz harcerski, sprzątali linię brzegową. Spisali kładki wędkarskie i pomosty dla łódek, zinwentaryzowali organizmy zamieszkujące zbiornik, badali jakość wody. Powstały też tablice informacyjno – edukacyjne posadowione nad jeziorem.

Dogodne położenie Przezmarka i niezłe skomunikowanie czyni też z tej miejscowości dobrą bazę wypadową do zwiedzania okolicy – kiedy już jezioro Motława Wielka odkryje przed nami wszystkie swoje tajemnice.

ZOBACZ TEŻ: Jezioro w Jeleniu. Bogate łowisko upodobały sobie nawet orły bieliki

Wyborne położenie zamku nad jeziorem sprawiło, że po II wojnie światowej w zachowanych budynkach zorganizowano ośrodek wczasowy. Istniał on do roku 2000, kiedy teren zamku nabył Richard von Pilachowski, wywodzący swój rodowód z inflanckiej szlachty. Przedsiębiorca przeniósł się do Przezmarka ze stolicy i podjął odbudowę warowni. Zadbał przede wszystkim o zamkową wieżę, gdzie na sześciu kondygnacjach urządził swoiste muzeum w oparciu o własne zbiory historycznych artefaktów. Chętnie wpuszcza tam i osobiście oprowadza gości, zachwyconych wspaniałym widokiem rozpościerającym się z najwyższych pięter. Opowiada też związane z zamkiem legendy.

Powoli postępuje też odbudowa pozostałych zabudowań zamku. Starania Joanny i Richarda von Pilachowskich zostały docenione przez samorząd, który nadał im honorowy medal i tytuł „Za zasługi dla powiatu sztumskiego”.

Wokół jeziora Motława Wielka działa kilkanaście gospodarstw agroturystycznych, na szczęście okolica nie została zabudowana dużymi ośrodkami wypoczynkowymi, zaś brzegi akwenu przyciągają wzrok szuwarami oraz naturalnymi brzegami, pomostów dla łodzi oraz motorówek jest niewiele. Przybywa za to domków letniskowych. Nie ma nad Motławą Wielką kąpieliska z nadzorem ratowników ani miejsca przeznaczonego do kąpieli, choć powstała niewielka plaża, gdzie zarówno mieszkańcy jak i turyści zażywają ochłody. Tuż obok urządzono teren spotkań towarzyskich oraz wiejskich festynów, które przyciągają widzów z całej okolicy. Gminne Centrum Kulturalno – Biblioteczne w Starym Dzierzgoniu stara się organizować każdego lata kilka oryginalnych imprez – przykładem wieczór cygański z oryginalnymi przebraniami, bajecznie kolorowymi sukniami pań. Wtedy jezioro nabiera niepowtarzalnego klimatu, z płonącymi na brzegu pochodniami i usłyszane wcześniej legendarne opowieści nabierają treści...

Do Przezmarka dojechać można samochodem – z Malborka to 40 km, z wypoczynkowych miejscowości na Mierzei Wiślanej 80, drogami krajowymi i wojewódzkimi dobrej jakości. Coraz chętniej przyjeżdżają tutaj turyści na rowerach. Przezmark znajduje się bowiem na trasie Rowerowego Szlaku Zamków Gotyckich. Z miejscowości Folwark prowadzi oddzielna ścieżka rowerowa, natomiast w gminie Stary Dzierzgoń tym samym szlakiem pojechać warto do Prakwic, Starego Miasta, Starego Dzierzgonia oraz niewielkiej, acz bardzo malowniczej wsi Matule. Tylko na terenie tej jednej gminy długość Rowerowego Szlaku Zamków Gotyckich to 22,5 km, oczywiście jest skomunikowany z sąsiednimi gminami.

Co ciekawe, sołectwo Przezmark obejmuje tylko jedną, macierzystą miejscowość. Liczy około 300 mieszkańców, oczywiście nie licząc przyjezdnych. Tubylcy żartują, że ich sołectwo należy za to do najstarszych na Powiślu, z najdłuższą historią. Dumą Przezmarka jest Koło Gospodyń Wiejskich, działające bardzo energicznie, znane daleko poza granicami sołectwa i gminy. Panie z KGW tworzą m.in. wokalny zespół Motławianki, chętnie występujący na wielu imprezach. Nie ustępują im druhowie z Miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej. Podczas festynów udostępniają swój sprzęt nie tylko do pokazów, także do krótkich rejsów po jeziorze. Muszą zachowywać sprawność i gotowość. Motława Wielka za sprawą swych malowniczych brzegów aż się prosi do popływania łodzią czy rowerem wodnym – coraz częściej widać też deski SUP oraz hałaśliwe (niestety) skutery wodne. Rosnący „ruch wodny” powoduje też od czasu do czasu konieczność ratowania tych, którzy przecenią swoje siły.