Jak to się pisze? Od nowego roku szykujmy się na zmiany w ortografii

Półżartem, półserio… To już nie będzie błąd, idzie nowe w ortografii

W polszczyźnie, w zasadach poprawnego pisania, bardzo rzadko wprowadzane są rewolucyjne zmiany. Ostatnią wielką reformę przeprowadzono jeszcze przed II wojną, a dzięki niej piszemy np. Maria, a nie Marja albo dawnym/dawnymi, a nie dawnem czy dawnemi. Dla nas to dziś oczywiste, ale w 1936 roku, gdy ogłaszano reformę ortografii, były to zmiany rewolucyjne, wywołujące olbrzymi sprzeciw, głównie literatów i dziennikarzy. Od tego czasu formalnie zmieniono tyko jeden zapis – w 1997 wprowadzono zasadę pisania łącznie partykuły „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi (wyjaśnienie dla tych, którzy nie lubili w szkole gramatyki: to np. słowo „nieumyty”).

Tym większe obawy budzi więc zapowiedź zmian, jakie mają wejść do pisowni w języku polskim od 1 stycznia 2026 roku. Zmieni się kilkanaście obowiązujących dotąd zasad pisowni. Na przykład nazwy nazw mieszkańców miast, wsi czy dzielnic, które dotąd pisaliśmy małą literą, teraz trzeba będzie pisać wielką. Co więcej - wielką literą trzeba będzie teraz zapisywać m.in. nazwy samochodów, teatrów, kin czy restauracji.

CZYTAJ TEŻ: MEN ujawniło szczegóły reformy. Poloniści mówią o „przełomie”, zmiany m.in. w lekturach

To jak: Bazylika Mariacka czy bazylika Mariacka?

- Nie ma żadnej rewolucji, to ułatwienie dla wszystkich – przekonuje językoznawca prof. Jan Miodek, członek Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN, który brał udział w przygotowywaniu zmian. I podaje przykład: - Teraz piszemy np. „niedobry”, ale już „nie najlepszy”. A od nowego roku oba te wyrazy będziemy pisali z „nie” tak samo – łącznie.

Inny przykład? Piszemy, że mieszkaniec Europy to „Europejczyk”, „Polak”, ale mieszkaniec Gdańska to „gdańszczanin”. Gdy zmiana wejdzie w życie, nie trzeba będzie tego pamiętać - mieszkańca Gdańska czy np. Wrzeszcza też napiszemy wielką literą. A gdy przyjedzie autem, to napiszemy, że przyjechał Mercedesem (a nie mercedesem albo samochodem marki Mercedes).

Rada Języka Polskiego uznała bowiem, że wprowadzenie takich zmian przede wszystkim uprości i ujednolici zapis poszczególnych grup wyrazów i połączeń, wyeliminuje wyjątki i zlikwiduje przepisy, których zastosowanie może być problematyczne, np. wymaga od piszącego zbyt drobiazgowej analizy znaczeniowej tekstu.

„To zaś przyczyni się do zmniejszenia liczby błędów językowych oraz – być może – umożliwi piszącym skupienie się na innych niż ortograficzne aspektach poprawności tekstu. Rada zaznacza, że większość z wprowadzonych zmian była postulowana już wiele lat temu, jednak z najrozmaitszych powodów nie udało się wcześniej nadać im mocy obowiązującej” – podkreślali członkowie RJP w komunikacie, zapowiadającym zmiany.

- Trzymając się tych przykładów, dzisiaj napiszemy „Młody sopocianin jechał fordem aleją Niepodległości, a potem aleją Grunwaldzką”, a w styczniu „Młody Sopocianin jechał Fordem Aleją Niepodległości, a potem Aleją Grunwaldzką” – wyjaśnia polonistka Marta Gadomska. - I nie będziemy się zastanawiali, czy np. park piszemy wielką literą, tak jak Park Oliwski, czy może jednak z małej. Albo czy piszemy „bazylika Mariacka”, czy „Bazylika Mariacka”. Z tego punktu względu taka reforma jest dla nas korzystna, choć gdy mówię swoim ósmoklasistom, że będzie zmiana, to wpadają w panikę. 

Zmiany w ortografii. Co na egzaminach?

Rzeczywiście - uczniowie, którzy wiosną 2026 r. będą zdawać maturę i egzamin ósmoklasisty, na opanowanie nowych reguł pisowni będą mieli mało czasu.

- Poloniści postulowali od początku, by w pierwszych latach po wprowadzeniu zmian, zapewnić uczniom, których przecież uczyliśmy konkretnych zasad ortograficznych, jakieś rozwiązania, ułatwiające przystosowanie – mówi Marta Gadomska.

Centralna Komisja Egzaminacyjna zdecydowała, że uczniowie na razie nie muszą stosować nowych zasad. Dyrektor CKE Robert Zakrzewski ogłosił, że uczniowie nie muszą na razie przestrzegać nowych zasad pisowni.

„W związku z uchwałami Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, określającymi zmiany zasad ortografii obowiązujące od 1 stycznia 2026 r. uprzejmie informuję, że w latach 2026-2030 w ocenie poprawności ortograficznej w pracach egzaminacyjnych egzaminu ósmoklasisty, egzaminu maturalnego oraz egzaminów eksternistycznych akceptowane będą zarówno obecnie obowiązujące, jak i nowe zasady zapisu" - czytamy w komunikacie. A to oznacza, że niestosowanie się do nowych zasad będzie uznawane za błąd dopiero podczas egzaminów w 2031 r.

Jedna nowa zasada ortograficzna już wypadła

Polonistka Aneta Korycińska zauważa jednak, że sama Rada Języka Polskiego nie do końca umie ocenić, co będzie ułatwieniem, a co wprowadzi chaos. Nowych zasad miało być 11, jednak członkowie RDJ wycofali jedną z nich.

- Chyba wszyscy już wiedzą o tym, że 1 stycznia 2026 r. wejdzie w życie reforma zasad ortografii – pisze na swoim profilu „Baba od polskiego”. - Mało kto mógł jednak dostrzec, że 16 czerwca 2025 r. Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN ogłosiła zmiany w uchwale. (…)

I jako przykład podaje nazwę „półwysep Hel” i „Półwysep Helski” – według nowych zasad powinno się w obu przypadkach pisać wielką literą. Jednak RJP z tej akurat zmiany się wycofała i będziemy pisać tak jak dotychczas „półwysep Hel”.

- Czy to dobra zmiana? Nie mnie to oceniać, choć moim zdaniem pierwotna wersja była mniej zawiła, a tak – znowu mamy różne warianty – pisze Korycińska.

Najważniejsze zmiany w ortografii od 2026:

• Nazwy mieszkańców: wielką literą piszemy mieszkańców miast, dzielnic, osiedli (Gdańszczanin, Tczewianin, Oliwianin).
• Pisownia z „nie”: Łączna pisownia „nie” z przymiotnikami i przysłówkami (np. niemiły, nielepiej) we wszystkich stopniach, eliminując rozróżnienie na stopień równy/wyższy/najwyższy.
• Imiesłowy: jednolita pisownia łączna z „nie” (np. niezrobiony, niepiszący), bez względu na znaczenie.
• Przedrostki: łącznie z „pół-” (np. półżartem) i „niby-” (np. nibywakacje).
• Przedrostki takie jak „super-”, „eko-”, „mini-” i podobne: tutaj Rada Języka Polskiego dopuszcza zarówno zapis łączny („superpomysł”), jak i rozdzielny („super pomysł”).
• Nazwy obiektów i miejsc: wielką literą nazwy alei, bulwarów, parków, pałaców (np. Aleja Niepodległości, Park Solidarności), ale nadal będziemy pisać małą literą słowa „ulica” i „droga” (np. ulica Kartuska, Droga Krajowa nr 6).
• Nazwy produktów: wielką literą nazwy firm i marek (Ford, Mercedes).
• Nazwy etniczne: dopuszczalna pisownia małą lub wielką literą dla nieoficjalnych nazw etnicznych (np. Angol lub angol)