Zbigniew Canowiecki: To będzie opera z marzeń!

Blisko 80 lat starań o nową operę w Gdańsku

Hala sportowo-widowiskowa oddana do użytku w 1915 roku została adaptowana po II wojnie światowej na siedzibę gdańskiej opery i tak naprawdę nigdy nie spełniała w pełni wymogów obowiązujących dla tego typu obiektów kultury. Dlatego też od blisko 80 lat toczy się dyskusja na temat konieczności budowy nowej siedziby Opery Bałtyckiej. Idea ta połączyła ludzi kultury, nauki, gospodarki oraz mediów, którzy w 2011 roku założyli Społeczny Komitet Wsparcia Budowy Opery Bałtyckiej. Komitet w pierwszych latach wykonał olbrzymią pracę związaną z przeanalizowaniem projektów związanych z budową nowej siedziby po 1945 roku, zapoznaniem się z obiektami teatrów operowych na świecie, przeprowadzeniem konsultacji z Biurem Rozwoju Gdańska, środowiskiem architektów, urbanistów oraz wizji lokalnej potencjalnych lokalizacji dla nowoczesnego, operowego kompleksu muzycznego. 

CZYTAJ TEŻ: Nowa opera stanie na placu Zebrań Ludowych w Gdańsku

Uznano wówczas, że obiekt operowy powinien być zlokalizowany na terenach nadwodnych. W analizach uwzględniono takie miejsca jak: Polski Hak, Basen Cesarski, Młode Miasto – Droga do Wolności. Po dalszych szczegółowych analizach na swoim posiedzeniu w dniu 12 lutego 2015 roku podjęto uchwałę o rekomendowaniu władzom samorządowym województwa pomorskiego i miasta Gdańska na nową siedzibę Bałtyckiej Opery Metropolitalnej Młode Miasto – Droga do Wolności, jako spełniające wszystkie oczekiwania i wymagania stawiane tego typu lokalizacjom. Do tych cech zaliczono: bezpośrednie sąsiedztwo Motławy oraz prestiżowej i głównej przestrzeni publicznej, szansę na adaptację cennych i zabytkowych budynków, dobrą dostępność komunikacyjną, zasadność wykorzystania elementów industrialnych nawiązujących do dawnej funkcji stoczniowej jaką spełniały te tereny. 

Projekt na terenach postoczniowych – wizja niezrealizowana

Zaproponowany wówczas teren pod budowę opery położony jest na końcu Drogi do Wolności po jej wschodniej stronie od północy ograniczony Motławą. Istniała wtedy możliwość zakupu gruntu od ówczesnego właściciela terenów tzw. Stoczni Cesarskiej. Dlatego też z inicjatywy Komitetu na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej powstała, przygotowana przez Joannę Sokołowską koncepcja nowego budynku Opery Bałtyckiej na wskazanym terenie postoczniowym. Wykorzystując zabytkowy budynek poprodukcyjny zaproponowała usytuowanie bryły teatru operowego dla 1200 widzów nawiązując do układu halowego istniejącej zabudowy oraz równoległości z Drogą do Wolności, tworząc ciąg liniowy od Placu Solidarności, aż do samej Motławy. Jednak w 2017 roku teren ten został sprzedany. Pomimo tego pod koniec grudnia 2019 roku w siedzibie związku Pracodawców Pomorza zorganizowano naradę wszystkich zainteresowanych stron, w tym nowego właściciela - spółki Stocznia Cesarska Development. Ustalenia były bardzo obiecujące. Niestety pandemia Covid-19 oraz dość nieprzychylne wówczas Gdańskowi władze centralne spowodowały, że porzucono myśl o realizacji tej wizjonerskiej koncepcji. 

Dojście do władzy obecnej koalicji umożliwiło powrót nadziei i marzeń o budowie nowej siedziby Opery Bałtyckiej. Ponad rok temu z inicjatywy Pracodawców Pomorza we współpracy z Politechniką Gdańską zorganizowane zostały debaty, w wyniku których pod patronatem Marszałka Mieczysława Struka powstał dokument pod nazwą „Kluczowe Wyzwania Rozwojowe Województwa Pomorskiego”. Za wielki sukces i milowy krok uznać należy ujęcie budowy nowej siedziby Opery Bałtyckiej jako jeden z siedmiu kluczowych pomorskich wyzwań rozwojowych. Opracowanie to zostało wysłane premierowi i w odpowiedzi otrzymano ze wszystkich ministerstw ocenę możliwości realizacji poszczególnych zadań będących w kręgu zainteresowań danego resortu. Odpowiedź Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego odczytana została jako sygnał odnoszący się do konieczności wskazania przez władze samorządowe lokalizacji i funkcji obiektu, aby była podstawa do rozmów o funduszach na budowę opery. 

Plac Zebrań Ludowych – optymalna lokalizacja nowej Opery Bałtyckiej

Chcąc przygotować na październik 2025 roku obiecany premierowi „Raport o stanie i możliwościach realizacji siedmiu pomorskich wyzwań rozwojowych” powołany został Zespół Doradców Gospodarczych przy Rektorze Politechniki Gdańskiej, w ramach którego rozpoczęło pracę siedem eksperckich grup roboczych. Przewodniczenie Grupie Operowej powierzono Ryszardowi Trykosko, niezwykle doświadczonemu praktykowi budowlanemu o pragmatycznym i realistycznym podejściu do zadań, których się podejmuje. Uzyskał on wsparcie architektów z Politechniki Gdańskiej oraz wielu instytucji wojewódzkich i miejskich przeprowadzając wraz z zespołem szereg analiz i konsultacji. Rozpatrywano trzy gdańskie lokalizacje na terenach postoczniowych stanowiące własność prywatną oraz Plac Zebrań Ludowych przy Al. Zwycięstwa będący własnością Gminy Gdańsk. W przygotowanej opinii wskazano na trudności w prawnym pozyskaniu działki od podmiotów zagranicznych na terenie po byłej Stoczni Gdańskiej, ograniczenia projektowe w zakresie podstawowej bryły budynku w świetle obowiązującego wpisu do rejestru zabytków oraz niewystarczającą infrastrukturę, zagrożenie powodziowe i hałas wynikający z funkcji przemysłowych sąsiadujących podmiotów. Z kolei powierzchnia działki Placu Zebrań Ludowych pozwala na swobodną realizację szerokiego programu funkcjonalno-użytkowego oraz brak jakichkolwiek utrudnień budowlanych, dostępną pełną infrastrukturę, doskonałe skomunikowanie i wyjątkową rozpoznawalność miejsca. Nie bez znaczenia jest fakt znacząco niższych kosztów budowy w porównaniu do nadwodnych terenów postoczniowych. 

Biała Księga i oficjalna rekomendacja

Opracowana Biała Księga zawiera kluczowe założenia koncepcyjne oraz uwarunkowania realizacyjne budowy Metropolitalnej Opery Bałtyckiej wraz z wytycznymi technicznymi i funkcjonalnymi. Na tej podstawie rektor Politechniki Gdańskiej wspólnie z przewodniczącym Zespołu Doradców Gospodarczych przekazał Marszałkowi Województwa Pomorskiego i Prezydent Gdańska pismem z dnia 28 maja 2025 roku rekomendację zlokalizowania siedziby Metropolitalnej Opery Bałtyckiej na terenie Placu Zebrań Ludowych. Jednocześnie Biuro Rozwoju Miasta Gdańska pod kierownictwem Urbanisty Miasta, dyrektor Biura Rozwoju mgr inż. arch. Edyty Damszel-Turek przygotowało „Wytyczne Urbanistyczne dla Metropolitalnej Opery Bałtyckiej na rekomendowanym terenie".

W oparciu o powyższe dokumenty Społeczny Komitet Wsparcia Budowy Metropolitalnej Opery Bałtyckiej na swoim posiedzeniu w dniu 14 lipca 2025 roku jednomyślne, w drodze uchwały, poparł rekomendowaną lokalizację, a obecny Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław Struk oraz Prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz wspólnie podpisali List Intencyjny w którym przyjęli proponowaną lokalizację i zadeklarowali wolę zaangażowania się na rzecz budowy nowej siedziby Opery Bałtyckiej w Gdańsku i podjęcia wspólnych działań ku temu zmierzających. Znaleźliśmy się więc w wyjątkowym, historycznym momencie. Dlatego też wszystkie prezentowane podczas posiedzenia Komitetu materiały oraz podpisane dokumenty przekazane zostaną Muzeum Gdańska, które przygotowuje wystawę prezentującą historię projektów i założeń projektowych nowej siedziby opery w Gdańsku po 1945 roku. Należy tylko mieć nadzieję, że obecny projekt będzie zrealizowany i zamknie smutną historię niespełnionych marzeń poprzednich pokoleń. Wszystko zależy od tego jak szybko Marszałek Mieczysław Struk zleci opracowane programu funkcjonalno-użytkowego niezbędnego do ogłoszenia międzynarodowego konkursu architektonicznego. Fundusze na budowę znajdą się, jak zawsze, ponieważ w Polsce łatwiej o pieniądze niż o zgodę. Dlatego taka publiczna zgoda zespołu ekspertów, społecznego komitetu i władz samorządowych obu szczebli mogła zdarzyć się tylko u nas, w Gdańsku, na Pomorzu. Dobrze to rokuje.

Natychmiast po posiedzeniu Komitetu zaczęły napływać pierwsze maile w ramach dyskusji o roli, znaczeniu i architekturze Metropolitalnej Opery Bałtyckiej na Placu Zebrań Ludowych. Pisarz i filozof Jan Grzanka napisał: „W moim zamyśle powinna to być nie tylko opera – ale cały kompleks, który nobilitowałby to miejsce. Jednak pomysł, by w tym samym miejscu zlokalizować operę i scenę plenerową na 12 tysięcy ludzi – to pomysł, który niestety burzy tę koncepcję.” 

I teraz toczyć się będzie dyskusja, ale - mam nadzieję – już tylko wokół lokalizacji Opery Bałtyckiej na terenie Placu Zebrań Ludowych w Gdańsku.