Utracone zabytkowe artefakty powróciły do muzeum w Malborku

Przed wybuchem II wojny światowej malborski zamek posiadał imponujące zbiory historycznych i zabytkowych dzieł, od sztuki sakralnej poprzez witraże, uzbrojenie i sprzęt rycerski do numizmatów. Większość uległa rozproszeniu, tylko pewną część udało się odzyskać lub przynajmniej odszukać, zyskując wiedzę nt. miejsca obecnego przechowywania. Muzeum Zamkowe prowadzi projekt "Straty" wpisujący się w działania resortu, by odzyskać jak najwięcej historycznych eksponatów należących niegdyś do Malborka. To iście benedyktyńska praca nad poszukiwaniem konkretnych obiektów, potem zaś nad działaniami formalnoprawnymi dla ich odzyskania. Jak dotąd zidentyfikowano blisko 2000 obiektów z przedwojennego zamku. Wydano już dwutomowy katalog strat poniesionych przez zamek.

Stracone po wojnie artefakty wróciły na zamek w Malborku

Odzyskane właśnie trzy obiekty z przedwojennej malborskiej kolekcji to:

• kwatera witrażowa z kościoła Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim,
• skrzydło ołtarzowe z Ingeln w Saksonii,
• neogotyckie zabytkowe krzesło.

CZYTAJ TEŻ: Malborskie Muzeum Zamkowe z szansą na prestiżową „Sybillę”

Uwagę przyciąga kwatera witrażowa o kształcie kwadratu. Szkła łączone są ołowiem. Siatka kwatery złożona jest z 71 pól. Kompozycja środkowa ujęta bordiurą, przy lewym i prawym boku. Pionowe pasy bordiury złożone z 4 kwadratowych pól, które podzielono na trzy pionowe prostokątne paski, każdy innej szerokości. Paski skrajne, przy centrum kompozycji, oddzielone od siebie okrągłymi polami z namalowanym motywem czwórliścia. Paski środkowe pomalowane ciemną farbą z przejrzystymi (nie zamalowanymi) kołami, tworzącymi wzór paciorkowy. Kompozycja centralna złożona z dwóch centrycznie wpisanych w siebie kół, w koło środkowe wpisana jest sześcioramienna gwiazda, wycięta w jednej tafli szkła. Przy dolnej i górnej krawędzi kompozycji środkowej, pola o kształcie ćwierć kół, w narożnikach, i trójkąta umieszczonego pomiędzy nimi. Pierwotnie kwatera znajdowała się w oknie w ścianie północnej kościoła zamkowego w Malborku, pierwszym od strony zachodniej. Po wojnie część ocalałych ze zrujnowanego zamku tzw. szkleń przeznaczono do wprawienia w okna kościoła św. Jana, w porozumieniu z Muzeum Wojska Polskiego i miejscowymi władzami. Kwatera znalazła się w oknie kościoła w roku 1953, teraz powróciła do zbiorów zamkowych.

Skrzydło ołtarzowe z Ingeln jest podzielone poprzecznie na dwie kwatery, wypełnione sześcioma rzeźbami, ustawionymi w rzędach po trzy. Górne krawędzie kwater dekorowane maswerkami o motywach łuku w ośli grzbiet i rybiego pęcherza. Skrzydło zwieńczone grzebieniem ze sterczyn w formie stylizowanych kwiatów. Figury przedstawiające świętych, w górnym rzędzie św. Anna Samotrzeć, św. Wawrzyniec i św. Barbara; w dolnym św. Maria Magdalena, św. Katarzyna i św. biskup. Tło za postaciami złocone, rama czerwona. Ślady zawiasów wskazują, że jest to skrzydło lewe. Omawiane skrzydło jest pozostałością średniowiecznej nastawy pochodzącej z kościoła w Ingeln w Dolnej Saksonii. Zdaniem Bernharda Schmida była ona dziełem warsztatu pochodzącego z Hildesheim, który miał wykonać także ołtarz w Altencelle powstały w 1509 roku. W okresie nowożytnym świątynia w Ingeln przeszła w ręce protestantów, zaś tryptyk w 1700 roku został przerobiony na ołtarz kazalnicowy, jako bardziej odpowiadający potrzebom liturgii ewangelickiej. W miejsce szafy środkowej wbudowana została ambona, do której przytwierdzono skrzydła. 

ZOBACZ TAKŻE: Malbork: Miniatura zamku stała się turystyczną atrakcją

W wyniku tych przekształceń sześć figur przedstawiających świętych, pochodzących z predelli nastawy, ewentualnie z jej korpusu, znalazło się poza obrębem ołtarza. W 1893 roku oba skrzydła i pojedyncze rzeźby zostały zakupione do zamku w Malborku, z przeznaczeniem do dekoracji restaurowanego wnętrza kościoła NMP. Najlepiej zachowane, lewe skrzydło, po oczyszczeniu i pokryciu nową warstwą polichromii zawieszono na południowej ścianie świątyni, pozostałe dwanaście figur, wykorzystano do wypełnienia dwóch jednorzędowych nastaw, które wykonano do dekoracji ołtarzy bocznych (maryjnego i chrystologicznego) w kościele.

W roku 1945 skrzydło zostało przewiezione do Muzeum Miejskiego w Gdańsku, skąd w nieznanym czasie i okolicznościach trafiło do sąsiedniego kościoła oo. franciszkanów, gdzie znajdowało się do dziś. Ołtarzyki boczne z figurami z Ingeln pozostały w zamku i niestety uległy niemal całkowitemu zniszczeniu – pozostało pięć figur, fragment skrzyni oraz malowane dwustronnie skrzydło jednego z nich.